حجاب واژه ای عربی است که در لغت و اصطلاح،معانی مختلفی دارد.حجاب در لغت به معنای پرده،پوشش،وسیله ی پوشش،حایل،مانع،سدوحاجب...می باشد.درکتاب«لسان العرب»درباره ی معانی آن چنین آمده است:حجاب به معنای پوشش است.زن محجوبه یعنی زنی که به وسیله ای،پوشیده شده است.همچنین حجاب نامی است برای آنچه خود را بدان می پوشانند،وآنچه میان دو چیز حایل گردد نیز،حجاب نامیده میشو.جمع آن«حجب»است.کلام خداونند متعال که می فرماید:«ومن بینناوبینک حجاب»[1] بدین معناست که میان ما و شما حاجزوفاصله ای در نحله و دین وجودد دارد.[2]
کتاب«الحجاب والسور»معنای لغوی حجاب را چنین بیان نموده است:حجاب در لغت همان منع کردن است؛گفته میشود:«حجبوا زیدا عن الدخول»یعنی ازورود او ممانعت کردند؛ویا«حجبوه عن الکلام»وبر پوشش نیز اطلاق می گردد وجمله ی«حجبت المراه بالنقاب»یعنی زن خود رابه وسیله ی نقاب پوشیده است.ودر مقابل حجاب واژه ی سفور به معنای آشکار و ظاهر ساختن است؛وجمله ی«اسفرت المراه»وقتی گفته میشود که زن،صورت خویش راظاهر کند وحجاب را از آن برگیرد.[3]
در زبان فارسی نیز برای کلمه ی حجاب معانی مختلفی نقل شده است.فرهنگ معین و فرهنگ عمیدبرای واژه ی حجاب معانی زیر ارایه نموده اند:پرده،ستر،نقابی که زنان چهره ی خود را بدان بپوشانند،روی بند،برقع،چادری که زنان سر تا پای خود را بدان بپوشانند.[4]
شهید مطهری در مورد معنای حجاب چنین پاسخ داده است کلمه ی حجاب،هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب،ولی بیشتر به معنی پرده به کار می رود.[5]
معنای اصطلاحی واژه ی حجاب،متناسب بامعنای لغوی آن است.به دلیل اختلاف و تعدد معنای لغوی برداشت هایی که از معنای اصطلاحی آن شده است با یکدیگر تفاوت دارد.طبق نوشته ی برخی از نویسندگان حجاب در معنای اصطلاحی به معنای پوشش اختصاصی زنان است ولی گاهی به معنای پرده و حاجز نیز می آید:«و اذا سالتموهن متاعا فاسئلوهن من وراء حجاب»[6]
ولی علامه نقدی بر خلاف نوشته ی فوق درباره ی معنای اصطلاحی حجاب می نویسد:در شرع برای حجاب سه اطلاق وجود دارد:
1.اینکه زن تمام اجزای بدنش رامگر آن مقداری که مجاز شمرده شده است از هر ناظری که نباید به او نگاه کند بپوشاند.
2.اینکه در خانه خویش بماند وجز هنگام ضرورت ازآن خارج نشود.
3.حایلی که میان زن و مرد نامحرم،ساتر قرار می گیرد.[7]به احتمال زیاد این اختلاف نظر،از تعدد واختلاف معانی لغوی حجاب نشات گرفته است.شهید مطهری(ره)در تحقیقات خود در این زمینه علاوه بر آنکه علت اساسی این اختلاف را تبیین کرده اند ریشه ی بسیاری از بدبینی ها وبرداشت های نادرست در مورد حجاب اسلامی را نیز روشن نموده اند.
کلمه ی حجاب هم به معنی پوشیدن است وهم به معنی پرده وحاجب اما بیشتر به معنی پردده به کار می رود.این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش می دهد که پرده وسیله ی پوشش است وشایدبتوان گفت که به حسب اصل لغت هر پوششی حجاب نیست پوششی حجاب نامیده می شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد.
به کار رفتن کلمه ی حجاب در مورد پوشش زن اصطلاحی نسبتا جدید است در گذشته،خصوصا در اصطلاح فقها کلمه ی«ستر»که به معنی پوشش است به کار رفته است.فقها چه در کتاب«الصلوة».چه در کتاب«النکاح»که متعرض این مطلب شده اند کلمه ی ستر را به کار برده اند،نه کلمه ی حجاب را.
بهتر بود که این کلمه عوض نمی شد وما همیشه همان کلمه ی«پوشش»را به را به کار می بردیم زیرا چنانچه که گفتیم معنی شایع لغت حجاب پرده است واگر در مورد چوشش به کار برده می شود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است به همین دلیل عده ی زیادی گمان می کنند که اسلام از زن می خواهد تا همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشدوبیرون نرود.[8]
اما با اندکی تفکر می توان دریافت که گمان آن عده بسیار عوامانه و بی اساس است.چچون وظیفهی پوششی که اسلام برای زنان مقرر کرده است به این معنی نیست که از خانه بیرون نروند،بلکه عفاف و حجاب وقتی معنا پیدا می کند که زن هنگام معاشرت با مردان نامحرم خود را بپوشاند وبه جلوه گری،خود نمایی و تبرج نپردازد.
از مجموع مطالب می توان چنین نتیجه گرفت که واژه ی حجاب گرچه اغلب در لغت به معنای پرده وحایل به کار می رود وشاید پوشش زن را نیز به اعتبار پشت پرده واقع شدن،حجاب می نامیده اند اما به مسلم؛امروز به ویژه در معنای مصطلح واژه ی حجاب فقط به معنای«پوشش مخصوص زنان»به کار می رودو از معنای پرده کاملا منسلخ شده است.
از این رو در کلمات فقیهان ومفسران متاخر ونویسندگان معاصر به جای کلمه ی ستر یا پوشش زنان از واژه ی«حجاب»استفاده می شود.
واژه ی حجاب در کتب وعبارات عرفانی عنای مصطلح دیگری به شرح ذیل دارد:(حجاب) که نزد متصوفه یعی همان عارفان هر چیزی است که مطلوب را بپوشاند معنایش آن است که صور کونیه در قلب انسان منطبع گشته،مانع از قبول تجلی حق گردد.
با توجه به معادل بودن واژه ی حجاب با ستر و پوشش مخصوص زنان وجدا شدن آن از معنای پرده،در این نوشتار نیز مراد از واژه ی حجاب همین معناست.
حجاب در قرآن؟[10]
در قرآن مجید بیش از ده آیه در مورد حجاب و حرمت نگاه به نامحرم وجود دارد .
یکی از این آیات، آیه 59 سوره احزاب است(یا ایهاالنبی قل لازواجک و بناتک و نساءالمومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یوذین و کان الله غفورا رحیما» (ای پیامبر، به زنان و دخترانت و نیز به زنان مومنین بگو خود را بپوشانند تا شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند. و خداوند بخشنده مهربان است»
جلاب به معنای یک پوشش سراسری است؛ یعنی زن باید همه اندامش پوشیده باشد تا همچون گلی لطیف از دسترس هوسرانان مصون و محفوظ باشد.
در سوره نور آیه 31 نیز مفصلا در مورد حجاب و حرمت نگاه به نامحرمان سخن به میان آمده است.
منابع:
1) کتاب مسئله ی حجاب شهید آیت الله مطهری
2) کتاب پرده ی حجاب نوشته ی محمد علی منصوریان
3) کتاب خود آرایی زن از دیدگاه قرآن نوشته ی خانم نعمت صدقی
4) کتاب حجاب شناسی(چالش ها و کاوش های جدید)نوشته ی حسین مهدی زاده
5) اینترنت:وبلاگ www.tbzali.blogfa.com
6) کتاب های تفسیر نمونه و تفسیر المیزان
کتاب بحار الانوار
.قرآن،41/5[1]
.لسان العرب،جلد1،ص298[2]
.الحجاب و السفور،علامه نقدی،ص21[3]
.فرهنگ معین فارسی،متوسط،ج1،ص1340،فرهنگ عمید فارسی،متوسط،ج1،ص779[4]
.مرتضی مطهری«مسئله ی حجاب»،ص52[5]
.قوام وشنوه ای،حجاب در اسلام،ترجمه ی گرگانی،ص141[6]
.علامه نقدی،المراة فی الاسلام،ص21[7]
.مرتضی مطهری،مسئله ی حجاب ص62،تفسیر نمونه،جلد17،ص402[8]
.مرتضی مطهری،مسئله ی حجاب،ص19[9]
.استفاده ازتفسیر نمونه[10]
بحار الانوار، ج 103، باب 61 و 62. [11]
بحار الانوار، ج 104، باب 91
. بحارالانوار، ج 43، صفحات 91 و 93 و 54 و 81 و 189[12]